De weg naar succes leidt niet langs succesgoeroes

Trainers, consultants en goeroes die je in zeven stappen een succesvol, effectief en bevredigend leven beloven: hoe wetenschappelijk verantwoord is dat?

Succesvol zijn. Wie wil het nu niet? Maar ja, hoe word je succesvol? Consultants, goeroes en trainers weten het wel en steken hun visie ook niet onder stoelen of banken. Sterker nog: ze trekken er volle zalen mee en schrijven er boeken over vol. De één stelt dat je vooral positief moet denken. De ander legt de nadruk op het hebben van een passie. En volgens weer een ander is het formuleren van SMART (Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch en Tijdgebonden) doelen het geheim. Terwijl weer anderen er heilig van overtuigd zijn dat succes altijd begint met het stellen van die ene vraag: ‘Waarom doe ik dit?’

Getoetst
Richard Engelfriet studeerde Arbeid- en Sociale Zekerheidswetenschappen aan de Universiteit van Tilburg en is vandaag de dag spreker, columnist en dagvoorzitter en zag in die hoedanigheid de laatste jaren tal van succesgoeroes de revue passeren. En hij moet toegeven dat hij daar in eerste instantie bijzonder enthousiast over was. Tot hij zich in hun theorieën en de onderzoeken waarop ze gebaseerd zijn, ging verdiepen. “Ik viel van de ene verbazing in de andere," zo vertelt hij aan Scientias.nl. “Er klopt bijna niks van."

The Golden Circle
De nieuwsgierigheid van Engelfriet werd gewekt toen hij de theorie van Simon Sinek aanhoorde. Sinek – misschien wel één van de beroemdste succesgoeroes ter wereld – ontwikkelde The Golden Circle en denkt hiermee te kunnen verklaren waarom het ene bedrijf wel een succes is en het andere niet. Deze gouden cirkel is opgebouwd uit drie lagen: waarom, hoe en wat (van binnen naar buiten). En volgens Sinek begint het allemaal met ‘Waarom’. Want je kunt mensen alleen overtuigen (om bijvoorbeeld een product te kopen) als je ze vertelt waarom je doet wat je doet. Vele bedrijven hebben de theorie omarmd. En Engelfriet was er dan ook eigenlijk van overtuigd dat er gedegen onderzoek aan ten grondslag lag. Tot hij zich in de theorie verdiepte. “Er was helemaal geen onderzoek. Er is dus geen enkele studie die aantoont dat bedrijven die hun why uitdragen succesvoller zijn dan bedrijven die dat niet doen."

De onderbouwing
En de niet onderbouwde-theorie van Sinek staat niet op zichzelf. Er zijn nog veel meer theorieën die totaal niet door onderzoek ondersteund worden, ook al beweren de goeroes soms van wel. Als voorbeeld haalt Engelfriet de SMART doelen aan. Wanneer goeroes deze aanpak aan de man proberen te brengen, verwijzen ze vaak naar een studie die in 1953 zou hebben plaatsgevonden aan de Yale Business School. Maar dat onderzoek bestaat helemaal niet, zo schrijft Engelfriet in zijn nieuwste boek ‘Succesillusie‘. Nog zo’n wapen van consultants en trainers dat totaal geen wetenschappelijke onderbouwing kent, maar desalniettemin in tal van bedrijven wordt toegepast: de persoonlijkheidstesten met kleurtjes. “Er zijn meerdere onderzoeken die aantonen dat ze niets zeggen over je competenties, maar alleen iets onthullen over jouw smaak en voorkeuren. En toch zijn er nog steeds mensen die tijdens sollicitatiegesprekken worden afgewezen omdat ze ‘niet geel zijn’." Ook de goeroes die roepen dat ‘positief denken’ de weg naar succes is, weten zich niet door de wetenschap ondersteund. Engelfriet wijst daarbij op onderzoek van socioloog Barbara Ehrenreich die zocht naar een wetenschappelijke onderbouwing van positief denken. “Die vindt ze niet. Er is geen onomstotelijk bewijs dat positief denken en succes enige samenhang hebben. Er zijn wel wat kleinschalige studies die zouden suggereren dat positief denken invloed heeft, maar die zijn in tientallen andere studies weer verworpen. Of het bleek te gaan om een placebo-effect."

Gammel onderzoek
Tijdens zijn onderzoek stuitte Engelfriet ook op succesformules die wél door de wetenschap onderschreven worden. Maar vaak was het onderliggende onderzoek dan wat gammel. Tijdens dergelijke onderzoeken wordt bijvoorbeeld aan ondernemers gevraagd wat de oorzaak is van hun succes. “Succesvolle managers roepen dan dat ze visie hebben. En vervolgens wordt er geconcludeerd dat visie leidt tot succes." Maar niemand onderzoekt in dergelijke studies of bedrijven met visie succesvoller zijn dan bedrijven zonder visie.

Denkfouten
Naast een gebrek aan onderbouwing betrapte Engelfriet de succesgoeroes ook op de nodige denkfouten. “De belangrijkste is “Kijk mij eens!": de goeroes gaan ervan uit dat wat hun succesvol maakte ook elke andere persoon succesvol maakt. Een andere belangrijke denkfout is dat ze vaak moeite hebben om oorzaak en gevolg uit elkaar te houden. Ze stellen bijvoorbeeld dat je passie moet hebben om succesvol te zijn. Maar is die passie de oorzaak van je succes of het gevolg?" Nog zo’n interessante denkfout is wat Engelfriet ‘achteruitjuichen’ noemt. Succesgoeroes bundelen een aantal succesverhalen, zoeken in die verhalen naar de gemene delers en presenteren die vervolgens als de weg die leidt naar succes. “De enige manier om eerlijk vast te stellen of een bepaalde factor leidt tot succes, is om vooraf te stellen wat u wilt onderzoeken en dat eerlijk te testen," zo schrijft Engelfriet. “Stel dat we willen kijken of het hebben van een visie leidt tot succes. Dan zoekt u een populatie van ongeveer 1000 personen die op alle factoren (denk aan opleidingsniveau, inkomen, netwerk, sociale achtergrond) identiek zijn behalve op de eigenschap visie (…) Dan geven we beide groepen dezelfde taken die ze succesvol moeten uitvoeren (…) Als dan aan het eind van het experiment blijkt dat de groep met visie meer succes heeft dan de groep zonder visie, kunnen we de conclusie trekken dat het hebben van een visie daadwerkelijk leidt tot succes." Engelfriet is de eerste om toe te geven dat zo’n onderzoek lastig is, maar dat “mag geen excuus zijn om dan maar achteraf succes te gaan verklaren. Dan kun je net zo goed roepen dat wie miljonair wil zijn, moet verhuizen naar de Heinseweg in Sittard, omdat daar in 2016 de PostcodeKanjer is gevallen."

Te goed van vertrouwen
Ondanks al die denkfoutjes en gammele wetenschappelijke onderbouwingen trekken de succesgoeroes volle zalen. Engelfriet denkt dat wel te kunnen verklaren. “We hebben vertrouwen in ze en betalen ze goed, dus gaan we ervan uit dat ze wat ze zeggen wel onderzocht hebben." Bovendien is het praatje van de succesgoeroes natuurlijk heel aantrekkelijk. Ze beloven je tenslotte gegarandeerd succes (mits je hun stappenplan volgt).

Gevaarlijk
Maar is er dan geen enkele succesgoeroe die de waarheid in pacht heeft? “Ik durf met redelijke zekerheid te zeggen van niet," stelt Engelfriet, om dat vervolgens enigszins te nuanceren. “Ik heb het dan puur over mensen die zeggen: het maakt niet uit in wat voor omstandigheden je zit, als je op dit knopje drukt, word je succesvol. Dat is gewoon niet waar." Engelfriet kan zich over dergelijke beweringen overduidelijk flink opwinden. Terecht, zo vindt hij zelf. “Succesformules zijn gevaarlijk. Het suggereert namelijk dat iedereen die niet slaagt dat aan zichzelf te danken heeft." En daar moeten we mee oppassen, vindt Engelfriet. Want succes is niet zo maakbaar als de goeroes ons willen doen geloven. Daarvoor zijn er teveel factoren waar we geen invloed op hebben. “Ken je dat verhaal van die man die op Marktplaats een gratis konijn verkreeg en dat inruilde voor iets anders en vervolgens dat andere product weer omruilde, net zolang tot hij miljonair was? Een prachtig verhaal, maar dat wil niet zeggen dat de sociale dienst voortaan aan alle uitkeringsgerechtigden maar een gratis konijn moet verschaffen. Want wat veel mensen zich bijvoorbeeld niet realiseren, is dat deze man veel op tv is geweest, veel aandacht heeft gekregen en dat bedrijven daarom aan zijn ruilactie mee wilden doen. Ondertussen reed hij ook nog eens heel Nederland door en kostte de actie een fortuin aan benzine." Een succesgoeroe zal het succesverhaal desalniettemin toeschrijven aan louter passie en doorzettingsvermogen, denkt Engelfriet.

Tja. Wat moet je na zo’n gesprek met dat kaartje op het dressoir dat toegang verschaft tot een symposium met een Nederlandse succesgoeroe? “Lekker naartoe gaan," adviseert Engelfriet. “Geniet ervan en ga daarna gewoon weer verder met je leven."

Gratis Scientias Magazine?